De nieuwe coalitie van Amersfoort trok onlangs de stekker uit de westelijke rondweg. De aanleg koerste af op een mega-overschrijding van 45 miljoen euro. Waarom werd het omstreden verkeersproject (28 miljoen euro foetsie, 1700 omgezaagde bomen) zo’n fiasco?
In Amersfoort sloeg het nieuws in als een bom. De omstreden westelijke rondweg gaat de prullenbak in. De nieuwe coalitie van D66, GroenLinks, CDA, ChristenUnie en Partij voor de Dieren zet een streep door het plan dat moet zorgen voor betere doorstroom van autoverkeer. Er komen straks alleen nog een aantal nieuwe fietsverbindingen en een veilige fietstunnel onder het spoor. De westelijke rondweg stopzetten was praktisch onvermijdelijk, want de kosten rezen de pan uit. Het plan dreigde niet 68, maar 113 miljoen te gaan kosten.
De kosten die tot nu toe al zijn gemaakt, zijn overigens óók gigantisch. Er is al 28 miljoen euro uitgegeven aan voorbereidingskosten en er zijn al 1700 bomen voor omgezaagd. Er moet bovendien maximaal 8 miljoen euro worden neergelegd als vergoeding voor onnodig aangelegde kabels en leidingen. En Amersfoort gaat nog in gesprek met de provincie Utrecht over subsidie die is verstrekt voor het aanleggen van de westelijke rondweg. Het risico dat Amersfoort vele miljoenen euro’s moet terugbetalen lijkt vooralsnog mee te vallen.
Natuur vernietigen
Het fiasco van de westelijke rondweg werpt de vraag op: hoe is het in vredesnaam zó misgegaan? Even terug in de tijd, want de rondweg heeft een lange historie. Al in 1957 is ‘de westtangent’ opgenomen in een plan van de gemeente Amersfoort. In de jaren 80 worden er tracéstudies gedaan. Het bedrijfsleven bepleit in 1997 een vierbaansweg dwars door Birkhoven en Hoogland-West naar de A1. De VVD komt in 2006 met een plan voor een weg achter het klooster en de Bernhardkazerne om en dwars door bos Birkhoven.
Bij de coalitieonderhandelingen in 2010 is er een uitruil waarbij D66 park Elisabeth Groen ‘krijgt’ en de VVD vooruit kan met de westelijke rondweg. Bij een volgende coalitie eind 2012 laat de VVD het college klappen vanwege gesputter van GroenLinks over de weg. Maar een jaar later wordt er toch een ontwerp gekozen en in 2016 volgt het bestemmingsplan. Bedoeling is in het zuidwesten van de stad (grofweg de Stichtse Rotonde tot aan de Amsterdamseweg) een mooie weg te bouwen, inclusief verdiept wegdek, een spoortunnel voor het auto- en vrachtverkeer en een fraaie fietsbrug over de spoorlijn Amersfoort-Utrecht.
Doel van de transformatie is een betere doorstroming van het auto- en vrachtverkeer door Amersfoort-Zuid en een veiligere route voor de fietsers. Het verkeersproject roept onder Amersfoorters enorme weerstand op. Vooral bij tegenstanders die de kap van 3500 bomen (‘vijf keer Amelisweerd’) in een gebied met beschermde diersoorten als dassen en reeën verafschuwen. Ook zijn er grote vraagtekens over de noodzaak.
Ruim 10.000 handtekeningen
Bewonersgroepen strijden tot 2018 tevergeefs tot aan de Raad van State, de hoogste rechter, om het plan van tafel te vegen. Ruim tienduizend mensen tekenen uiteindelijk een online petitie. In die periode rijzen de eerste serieuze twijfels over verkeerscijfers die zijn gebruikt als onderbouwing en aan de haalbaarheid van de plannen. GroenLinks krijgt er hard van langs omdat ze als groene partij meewerkt aan de rondweg en de enorme bomenkap. Maar de nieuwe coalitie in 2018 is vastbesloten om het eerder genomen besluit uit te voeren.
Financiële problemen stapelen zich op
Begin 2019 bereikt de strijd om de rondweg het kookpunt als er 1700 bomen omgezaagd moeten worden om de werkzaamheden uit te kunnen voeren. Partij voor de Dieren organiseert een stille mars en een ‘witte lintenactie’ om afscheid te nemen van de bomen. Enkele actievoerders klimmen in bomen. Een groepje tegenstanders probeert ’s nachts zelfs de zaagapparatuur te saboteren, onder meer door suiker in brandstoftanks te strooien. Verantwoordelijk wethouder Hans Buijtelaar (VVD, Verkeer) veroordeelt de acties. Uiteindelijk worden de bomen omgezaagd. Het is de bedoeling dat er later nog veel meer bomen tegen de vlakte gaan.
Halverwege 2020 is duidelijk dat de aanbesteding is mislukt. Geïnteresseerde aannemers concluderen unaniem dat het budget te laag is om de rondweg te kunnen aanleggen. Daar gaan zij hun vingers niet aan branden. Het plan is al eens fors uitgekleed. Nu moet er verder geschraapt worden. Zo lag er een plan om fietstunnels van circulair beton aan te leggen. Die eis is inmiddels geschrapt. Dat geldt voor meer zaken.
Politieke crisis: gat niet te dichten
Voorbereidende werkzaamheden zoals bomenkap, kosten voor rechtszaken, inzet van personeel, grondverzet en het aanleggen van kabels en leidingen hebben inmiddels al 28 miljoen gekost, waardoor het overige budget veel te laag is geworden. Bovendien zit de bouwsector zit in de lift, waardoor kosten voor personeel en materiaal de lucht zijn ingeschoten. De gemeente en partner ProRail gaan op zoek naar subsidies om de gaten te dichten. Tegenstanders waarschuwden overigens eerder al dat het vastgestelde budget onvoldoende zou zijn ‘omdat het voor dat geld niet kan’. Dat zou ook blijken uit een geheime berekening van ingenieursbureau Arcardis uit 2019.
In het voorjaar van 2021 lopen de politieke spanningen hoog op. Er is een spoedberaad op het Amersfoortse stadhuis tussen de fractieleiders van coalitiepartijen D66, VVD, GroenLinks en ChristenUnie. Onderwerp van gesprek is hoe het verder moet met de rondweg. De boel zit op slot. In die periode komen D66 en GroenLinks met een goedkoper alternatief voor fietsers en wandelaars.
Maar de provincie Utrecht is niet enthousiast, want die wil ook de doorstroming van autoverkeer bevorderen. De VVD wijst op een mogelijkheid voor subsidie, waarbij Amersfoort zelf 5 miljoen euro in het project steekt, waarbij er nog 10 miljoen euro subsidie van andere overheden bijkomt. Maar D66 en GroenLinks willen geen cent in het project steken.
Wethouder Buijtelaar stapt op
Op 1 mei 2021 stapt Buijtelaar op ‘uit belang voor de stad’. ,,De aanbesteding is niet gelukt en er is frictie binnen de coalitie over hoe we het weer vlot trekken. Ik heb daarover nagedacht en kwam tot de conclusie dat het beter is een stap opzij te doen, om ruimte te maken”, reageert hij in het AD. D66-fractieleider Tyas Bijlholt geeft later in een blog op de eigen site felle kritiek op Buijtelaar. Hij vindt dat de opgestapte wethouder de raad te vaak niet goed heeft geïnformeerd. Het terugtrekken van Buijtelaar kan bij hem rekenen op ‘begrip en waardering’.
In de periode voor de gemeenteraadsverkiezingen loopt het tekort steeds verder op. Een poging om circa 13 miljoen los te weken bij de Europese Unie mislukt. Na een nederlaag voor de VVD worden de liberalen buitenspel gezet. In het nieuwe akkoord van D66, GroenLinks, CDA, ChristenUnie en Partij voor de Dieren gaat er een streep door de rondweg. Een historisch besluit. Nog geen week later komt er een nieuwe berekening naar buiten, waarbij de oplopende kosten voor de komende jaren zijn meegerekend zoals de torenhoge inflatie. Daaruit blijkt dat het project uiteindelijk 113 miljoen had gekost: een enorme overschrijding van 45 miljoen.
Geldgebrek en tunnelvisie
Wat is er gebeurd dat de westelijke rondweg zó uit de klauwen is gelopen? Het financiële gat was vele malen kleiner geweest als er vanaf het begin tempo was gemaakt, zegt VVD’er Maarten Flikkema. ,,We hebben de subsidie van 67 miljoen gekregen in 2013. Toen zaten bouwbedrijven te springen om werk. Het is nu negen jaar later en ze hebben het nog nooit zo druk gehad. Reken daarbij ook nog eens de enorme inflatie. Als andere partijen minder hadden getreuzeld en er minder rechtszaken waren geweest, had de weg er al bijna kunnen liggen.”
Het verwijt dat de VVD leed aan tunnelvisie wijst hij van de hand. ,,Het had echt gekund, zeker toen we 10 miljoen subsidie konden binnenslepen, door zelf 5 miljoen bij te leggen. Maar D66 en GroenLinks wilden niet.”
“Toen bleek dat de verkeerscijfers niet kloppen, viel de fundering onder het plan vandaan.”
Michiel Mooibroek, Voorzitter Groen in Amersfoort
Dillian Hos van GroenLinks wijst op ‘een bepaalde tunnelvisie’ van het stadsbestuur. Ook miste de raad soms de juiste informatie vanuit het stadhuis om goede afwegingen te kunnen maken maken. Zoals over de vraag of Amersfoort uitgegeven subsidiegeld moet terugbetalen aan de provincie Utrecht als het niet lukt om de weg aan te leggen. ,,Als je weet dat je het geld niet hoeft terug te betalen, maak je makkelijker de beslissing om te stoppen. Cruciale informatie dus.”
Maar ze steekt ook de hand in eigen boezem. ,,Raadsleden zijn leken. Wij zijn niet goed toegerust op het maken van keuzes over zulke grote projecten. Voor de volgende keer, bijvoorbeeld bij een besluit over het nieuwe stadhuis voor 108 miljoen, zou expertise van buitenaf goed zijn.”
Hoe verder?
Volgens actiegroep Groen in Amersfoort heeft de westelijke rondweg nooit toekomst gehad. ,,Men wilde 3500 bomen kappen voor een onnodige weg”, zegt voorzitter Michiel Mooibroek. ,,Zoveel bomen kappen had sowieso een reden moeten zijn om het nooit te doen. Maar toen bleek dat de verkeerscijfers niet kloppen, viel de fundering onder het plan vandaan en had men het moeten staken. Al jaren wordt geroepen dat het drukker zal worden met autoverkeer, maar dat is niet zo.”
Toch zijn er ook genoeg mensen die balen. Soest is bang voor extra sluipverkeer. De Vereniging van Amersfoortse Bedrijven (VAB) is bezorgd over de doorstroom van autoverkeer nu de rondweg er niet komt, de Stadsring smaller wordt en de stad steeds meer wordt volgebouwd. En bewoners van de Daam Fockemalaan hadden de weg dolgraag gehad, zodat zij minder auto’s door de buurt krijgen.
Hoe verder? Genoeg losse eindjes. De financiële ravage moet worden afgehandeld, het alternatieve plan voor fietsers en wandelaars moet handen en voeten krijgen en de beschadigde natuur heeft herstel nodig. De effecten voor het autoverkeer zullen bekeken moeten worden. Ook is het te hopen dat het debacle van de westelijke rondweg leidt tot een flinke dosis reflectie op het eigen handelen op het stadhuis.
Bron: AD.nl, 16 juli 2022
